Doanh nghiệp nợ đọng bảo hiểm xã hội: Không thể để… quýt làm, cam chịu

Trong thời gian qua, tình trạng công nhân mất việc ở Đồng Nai diễn ra khá nhiều. Không còn thu nhập, người lao động (NLĐ) phải đối mặt với nhiều khó khăn, trong đó có không ít NLĐ thiệt đơn thiệt kép do doanh nghiệp (DN) nợ đọng bảo hiểm xã hội (BHXH).

Luật sư Vũ Ngọc Hà tư vấn cho người lao động về các chính sách bảo hiểm xã hội tại một khu nhà trọ ở TP.Biên Hòa. Ảnh: NVCC

Trao đổi với Báo Đồng Nai, luật sư VŨ NGỌC HÀ, Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật Công đoàn (thuộc Liên đoàn Lao động tỉnh) cho biết: Chính sách BHXH cần sớm được hoàn chỉnh để bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của NLĐ trong trường hợp lỗi không thuộc về họ.

Một thực tế hiện nay là ở nhiều công ty, hàng tháng chủ DN vẫn trích lương của NLĐ để đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, nhưng lại không nộp về cơ quan BHXH, dẫn đến tình trạng NLĐ khi thôi việc không được hưởng các chính sách, trong khi lỗi không đến từ họ. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

- BHXH là quyền lợi của NLĐ, nếu DN không đóng BHXH cho NLĐ thì một loạt vấn đề của NLĐ không được giải quyết. Cụ thể, đi khám bệnh thì không có thẻ bảo hiểm y tế, nghỉ việc không đăng ký hưởng bảo hiểm thất nghiệp được, khi làm việc trong nhà máy lỡ xảy ra tai nạn lao động hoặc ốm đau, thai sản không được thanh toán các chế độ. Ngay cả đến tuổi nghỉ hưu nhưng DN không đóng BHXH thì NLĐ cũng không được hưởng lương hưu. Cho nên, việc DN không đóng BHXH gây ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi thiết thân của NLĐ.

* Được biết, trong năm 2022 và 10 tháng của năm 2023, trung tâm đã hỗ trợ hàng ngàn NLĐ khởi kiện chủ DN để đòi quyền lợi. Vậy theo ông, những vụ kiện đó mang lại hiệu quả đến đâu?

- Để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ, trung tâm đã tư vấn và hỗ trợ cho rất nhiều NLĐ đòi lại quyền lợi của mình. Đối với những DN nợ BHXH số tiền lớn, nợ trong thời gian dài và với những DN “không còn gì để mất”… thì trung tâm phải hỗ trợ NLĐ khởi kiện để bảo đảm việc NLĐ có bản án, để trên cơ sở đó có thể  được giải quyết khi thanh lý tài sản của DN. Thực tế, cũng đã có nhiều trường hợp NLĐ được thanh toán các khoản theo bản án đã tuyên sau khi tài sản của DN được thanh lý. Tuy nhiên, vẫn có những vụ không đạt được kết quả vì DN không còn tài sản để thanh lý.

* Rõ ràng là quyền lợi của NLĐ bị xâm phạm dù lỗi không thuộc về họ, không thể chấp nhận tình trạng “quýt làm, cam chịu”. Vậy theo ông, có cách nào để tránh cho NLĐ thiệt đơn, thiệt kép?

- Đối với những DN không còn khả năng thì Liên đoàn Lao động tỉnh cũng đã kiến nghị với Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp với Bộ LĐ-TBXH và BHXH Việt Nam có thể khoanh và chốt khoản nợ này. Trước mắt là giải quyết phần DN đã nộp BHXH, nộp đến đâu chốt đến đó để trên cơ sở đó giải quyết quyền lợi cho NLĐ theo nguyên tắc “đóng đến thời điểm nào thì hưởng thời gian đó”. Sau này, nếu DN có điều kiện đóng BHXH tiếp sẽ tính toán lại các chế độ để giải quyết cho NLĐ. Riêng đối với những DN cố tình chây ì không đóng BHXH thì chúng tôi hỗ trợ NLĐ khởi kiện để buộc DN phải thanh toán các khoản theo quy định để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ.

* Một trong những vấn đề nóng hiện nay là nhiều NLĐ không được hưởng bảo hiểm thất nghiệp do DN nợ đọng BHXH. Vậy, nếu vì lý do trên thì thời gian đóng BHTN đó của NLĐ có bị mất không, thưa ông?

- Chế độ bảo hiểm thất nghiệp của NLĐ trong trường hợp DN nợ đọng BHXH mà NLĐ sau khi nghỉ việc ở công ty chưa đi đăng ký hưởng bảo hiểm thất nghiệp, sau này vào làm việc ở công ty mới thì thời gian đóng bảo hiểm thất nghiệp đó sẽ được cộng dồn vào thời gian làm việc ở công ty mới. Khi NLĐ nghỉ việc ở công ty mới thì được hưởng bảo hiểm thất nghiệp cả thời gian đóng ở công ty cũ cộng dồn với công ty mới, quyền lợi bảo hiểm thất nghiệp của NLĐ không bị mất đi. Tuy nhiên, chế độ bảo hiểm thất nghiệp là để hỗ trợ NLĐ khi bị mất việc mà chưa kiếm được việc làm mới nên trong nhiều vụ kiện chủ DN là để bảo đảm NLĐ phải được hưởng trợ cấp bảo hiểm thất nghiệp, vì tại thời điểm NLĐ bị mất việc bảo hiểm thất nghiệp sẽ giúp NLĐ vượt qua khó khăn.

* Thưa ông, bên cạnh những DN nợ đọng BHXH do thực sự khó khăn, vẫn còn không ít DN lợi dụng kẽ hở của chính sách cố tình nợ đọng dẫn đến gây khó khăn cho NLĐ. Vậy có những chế tài nào đối với những DN này?

- Nhìn nhận từ thực tế cho thấy, hiện các chính sách về BHXH, đặc biệt là chế tài liên quan đến vấn đề nợ đọng BHXH vẫn còn nhiều bất cập. Hiện nay, có 3 cơ chế để xử lý vấn đề trốn đóng, nợ đọng BHXH. Cơ chế thứ nhất là xử phạt hành chính đối với hành vi nợ đọng BHXH là 75 triệu đồng (với cá nhân) và 150 triệu (đối với tổ chức) thì đã … “lờn thuốc”; cơ chế thứ hai là xử lý hình sự thì tại Điều 216 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 có quy định về tội trốn đóng BHXH, nhưng thực tế là các DN ở đây không trốn đóng mà là nợ đọng BHXH. Vì thế, dù pháp luật hình sự đã quy định nhưng không một chủ DN nào bị khởi tố hình sự về tội trốn đóng BHXH. Thứ ba là cơ chế khởi kiện, việc khởi kiện tập thể thì không thực hiện được, mà khởi kiện cho từng NLĐ đối với tập thể hàng trăm, thậm chí hàng ngàn công nhân thì rất khó khăn và mệt mỏi.

* Để bảo đảm quyền lợi hợp pháp và chính đáng của NLĐ, theo ông chính sách BHXH cần được điều chỉnh, sửa đổi như thế nào?

- Như đã phân tích ở trên, 3 cơ chế giải quyết tranh chấp về BHXH hiện nay là không thể áp dụng trên thực tế. Do đó, cần phải sửa đổi Luật BHXH năm 2014 để bảo đảm quyền lợi của NLĐ và hạn chế thấp nhất tình trạng DN nợ đọng BHXH.

Hiện Quốc hội đã giao cho Bộ LĐ-TBXH sửa đổi Luật BHXH. Nếu đúng theo chương trình thì cuối năm 2023 này, Luật BHXH sửa đổi sẽ được thông qua. Tuy nhiên, lộ trình thực hiện Luật BHXH sửa đổi đã được chuyển sang năm 2024. Hiện Bộ LĐ-TBXH đã hoàn thiện dự thảo Luật BHXH và dự kiến sẽ được Quốc hội thông qua vào kỳ họp tháng 5-2024 và có hiệu lực từ ngày 1-7-2025. Trong dự thảo Luật BHXH sửa đổi, chúng tôi thấy có hàng loạt cơ chế để giải quyết các bất cập của chính sách BHXH. Thứ nhất, sẽ tăng mức xử phạt đối với những DN nợ đọng BHXH, nghĩa là ngoài mức xử phạt hành chính thì DN phải đóng thêm phần tiền lãi của tổng số tiền nợ đọng BHXH và tiền lãi này được tính theo ngày như mức lãi của thuế, tức là bằng 0,03%/ngày. Do đó, nếu DN càng chây ì thì tiền lãi càng tăng. Thứ hai, trong dự thảo Luật BHXH sửa đổi cũng sẽ làm rõ khái niệm trốn đóng BHXH, trong đó bổ sung nợ đọng BHXH cũng là hành vi trốn đóng BHXH cho phù hợp pháp luật hình sự, trên cơ sở đó mới có thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với chủ DN trốn đóng/nợ đọng BHXH.

* Xin cảm ơn ông!

Phương Liễu (thực hiện)