Các trường hợp thu hồi đất theo Luật Đất đai năm 2024

Luật Đất đai năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 1-1-2025) quy định nghĩa vụ chung của người sử dụng đất (SDĐ) như: SDĐ đúng mục đích, ranh giới thửa đất, quy định về sử dụng độ sâu trong lòng đất và chiều cao trên không, tuân thủ quy định khác của pháp luật có liên quan…

Các luật gia thuộc Hội Luật gia huyện Vĩnh Cửu tư vấn điểm mới về Luật Đất đai năm 2024 cho người dân. Ảnh: Đ.Phú

Một khi người SDĐ vi phạm nghĩa vụ và thuộc trường hợp quy tại Điều 81 Luật Đất đai năm 2024 thì bị thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai.

* Các trường hợp thu hồi đất

Thu hồi đất là hoạt động quản lý nhà nước về đất đai, nhằm để thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu của Nhà nước đối với đất đai, phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, vì lợi ích cộng đồng...

Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Phan Văn Châu cho biết, Luật Đất đai năm 2024 quy định cụ thể các trường hợp Nhà nước thu hồi đất như: thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh (Điều 78); để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia cộng đồng (Điều 79); do vi phạm pháp luật về đất đai (Điều 81)…, có rất nhiều điểm mới so với Luật Đất đai năm 2013 đang có hiệu lực.

Theo Luật Đất đai năm 2024, Nhà nước chỉ thực hiện chính sách, chủ trương thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh trong 10 trường hợp được quy định tại Điều 78. Chẳng hạn như: làm nơi đóng quân, trụ sở làm việc; căn cứ quân sự; công trình phòng thủ quốc gia, trận địa và công trình đặc biệt về quốc phòng, an ninh. Làm ga, cảng, công trình thông tin quân sự, an ninh; công trình công nghiệp, khoa học và công nghệ, văn hóa, thể thao phục vụ trực tiếp cho quốc phòng, an ninh; nhà ở công vụ của lực lượng vũ trang nhân dân…

Còn việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, cộng đồng trong trường hợp thật cần thiết để thực hiện dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng nhằm phát huy nguồn lực đất đai, nâng cao hiệu quả SDĐ, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội theo hướng hiện đại, thực hiện chính sách an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và bảo tồn di sản văn hóa trong 32 trường hợp cụ thể được quy định tại Điều 79 Luật Đất đai năm 2024. Cụ thể như: xây dựng công trình giao thông, thủy lợi, cấp nước, thoát nước, chợ dân sinh, chợ đầu mối…

Luật gia Phan Văn Châu cho biết thêm, trường hợp thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai cũng đã được Điều 81 Luật Đất đai năm 2024 quy định: SDĐ không đúng mục đích đã được Nhà nước giao, cho thuê, công nhận SDĐ và đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi SDĐ không đúng mục đích mà tiếp tục vi phạm. Đất trồng cây hàng năm, đất nuôi trồng thủy sản không được sử dụng trong thời gian 12 tháng liên tục, đất trồng cây lâu năm không được sử dụng trong thời gian 18 tháng liên tục, đất trồng rừng không được sử dụng trong thời gian 24 tháng liên tục và đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà không đưa đất vào sử dụng theo thời hạn ghi trong quyết định xử phạt vi phạm hành chính...

Tới thời điểm ngày 1-1-2025, Luật Đất đai năm 2024 mới có hiệu lực thi hành. Tuy nhiên, Điều 252 Luật Đất đai năm 2024 có quy định, Điều 190 và Điều 248 của Luật Đất đai năm 2024 sẽ có hiệu lực từ ngày 1-4-2024. Do đó, khi phổ biến, tuyên truyền cho nhân dân các báo cáo viên cần lưu ý các quy định tại 2 điều này.

* Bồi thường đối với trường hợp thu hồi đất do vi phạm về đất đai

Việc người SDĐ vi phạm pháp luật về đất đai được Điều 81 Luật Đất đai năm 2024 quy định khá cụ thể từng trường hợp sẽ bị thu hồi đất. Tuy nhiên, để triển khai và thực thi các quy định này một cách chặt chẽ, khoa học, đảm bảo được quyền của người SDĐ khi họ vi phạm…, Quốc hội đã giao cho Chính phủ quy định chi tiết vấn đề này. Trên tinh thần đó, Chính phủ đã xây dựng và công bố Dự thảo Nghị định Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên Cổng Thông tin điện tử Chính phủ ngày 21-2-2024.

Luật gia Đỗ Văn Gọn, Phó trưởng ban Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục và xây dựng pháp luật (Hội Luật gia tỉnh) cho biết: “Dự thảo Nghị định Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có rất nhiều quy định mà người SDĐ quan tâm khi rơi vào trường hợp bị thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai. Đa phần họ muốn biết, khi Nhà nước thu hồi như vậy liệu họ có được bồi thường hay không, nếu có thì bồi thường ra sao”.

Tại Điều 12 Dự thảo Nghị định Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất quy định, hộ gia đình, cá nhân đang SDĐ ở ổn định thuộc trường hợp có vi phạm pháp luật về đất đai trước ngày 1-7-2014 theo quy định tại điểm a, khoản 1; điểm c, khoản 2; điểm a, khoản 3 Điều 139 Luật Đất đai năm 2024 mà được UBND cấp xã nơi có đất xác nhận không có tranh chấp thì được bồi thường về đất.

Còn tại Điều 18 Dự thảo Nghị định Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có quy định, hộ gia đình, cá nhân đang SDĐ ổn định mà có vi phạm pháp luật về đất đai trước ngày 1-7-2014 theo quy định tại khoản 1, điểm a và điểm c, khoản 2; điểm a, khoản 3 Điều 140 Luật Đất đai năm 2024, không có tranh chấp mà diện tích đất đang sử dụng được công nhận là đất nông nghiệp thì được bồi thường đối với diện tích đất đang sử dụng nhưng không vượt quá hạn mức giao đất nông nghiệp cho cá nhân quy định tại Điều 176 của Luật Đất đai năm 2024...

Đặc biệt, tại khoản 3 Điều 27 Dự thảo Nghị định Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có quy định, khi Nhà nước thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai quy định tại Điều 81 Luật Đất đai năm 2024 thì người SDĐ không được trả lại tiền SDĐ, tiền thuê đất đã nộp, chi phí đầu tư vào đất còn lại (nếu có) và giá trị còn lại của tài sản gắn liền với đất. Trừ trường hợp khi Nhà nước thu hồi đất đối với trường hợp quy định tại khoản 3 và 6 Điều 81, khoản 2 Điều 82 của Luật Đất đai năm 2024 thì chủ sở hữu tài sản được trả lại giá trị còn lại của tài sản gắn liền với đất đã tạo lập hợp pháp theo quy định của pháp luật mà không có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước.

Đoàn Phú