Doanh nghiệp nợ đọng bảo hiểm xã hội: Quy định có nhưng xử lý khó:

Bài cuối: Kỳ vọng vào Luật Bảo hiểm sửa đổi năm 2024

Doanh nghiệp nợ đọng bảo hiểm xã hội (BHXH) đã gây nhiều khó khăn, thiệt thòi cho người lao động (NLĐ). Để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của NLĐ, không chỉ cần một hệ thống chính sách BHXH căn cơ, hoàn thiện, mà cần tăng chế tài, xử phạt nghiêm đối với hành vi vi phạm về nợ đọng, trốn đóng BHXH của các doanh nghiệp (DN).

Nhân viên Bảo hiểm xã hội tỉnh hướng dẫn người lao động cài đặt ứng dụng VssID để theo dõi, cập nhật việc đóng bảo hiểm xã hội của doanh nghiệp đối với người lao động. Ảnh: P.Liễu

Ngày 29-6-2024, Luật BHXH sửa đổi năm 2024 đã được thông qua. Đây là hy vọng cho NLĐ khi các chính sách về xử lý các DN nợ BHXH được hoàn thiện, nhằm thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội, giúp NLĐ yên tâm làm việc và đóng góp cho xã hội.

Chế tài mạnh, xử lý nghiêm

Vấn đề xử lý DN nợ BHXH để bảo vệ quyền lợi NLĐ, thời gian qua, đã có quá nhiều ý kiến chỉ ra những bất cập trong chính sách, sự thiếu chặt chẽ, chồng chéo trong các quy định, chế tài không đủ mạnh khiến nhiều DN “lờn” mặt.

Giám đốc BHXH Phạm Minh Thành cho biết, Luật BHXH sửa đổi năm 2024 có thể sẽ áp dụng mức phạt về chậm nộp BHXH như: phạt chậm nộp thuế là 0,03%/ngày tính trên số tiền chậm đóng, trốn đóng và số ngày chậm đóng, trốn đóng; do đó DN nợ càng nhiều, số tiền xử phạt càng cao; khả năng nâng cao mức phạt hành chính đủ để răn đe. Đồng thời, luật bổ sung những chế tài xử lý cứng rắn hơn như: phong tỏa hóa đơn với đơn vị nợ BHXH từ 6 tháng trở lên (tương tự chế tài với DN nợ thuế); có thể sẽ áp dụng việc hoãn xuất cảnh đối với chủ DN nợ BHXH.

Phó giám đốc Sở Lao động, thương binh và xã hội Nông Văn Dũng chia sẻ, Luật BHXH sửa đổi năm 2024 không chỉ làm rõ khái niệm chậm đóng, trốn đóng BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), mà còn bổ sung trách nhiệm của chủ DN phải bồi thường cho NLĐ nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH bắt buộc không đầy đủ, đóng BHXH không kịp thời, gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của NLĐ… Đây là một giải pháp mạnh và rõ ràng.

Từ những thay đổi, bổ sung của Luật BHXH sửa đổi năm 2024, không chỉ hành vi trốn đóng BHXH mới bị xử lý hình sự, mà cả các DN không đóng BHXH cho NLĐ, đóng không đủ, đóng chậm đều có thể bị xử lý trách nhiệm hình sự nếu đủ yếu tố cấu thành tội theo quy định.

Cụ thể, những DN không đóng BHXH, BHYT, BHTN hoặc đóng không đầy đủ từ 6 tháng trở lên sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính từ
50-300 triệu đồng; trốn đóng cho từ 10 đến dưới 50 NLĐ bị phạt tiền từ 50-200 triệu đồng. Phạt cải tạo không giam giữ đến 1 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm đối với các trường hợp trốn đóng BHXH từ 2 lần trở lên hoặc trốn đóng từ 300 triệu đồng trở lên; DN trốn đóng cho từ 50 NLĐ trở lên thì DN bị xử lý hình sự mà không xét đến việc có bị xử phạt vi phạm hành chính trước đó hay chưa. Hành vi trốn đóng từ 300 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng thì bị phạt tiền từ 200-500 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm; trốn đóng từ 1 tỷ đồng trở lên thì bị phạt tiền từ 500 triệu đồng đến 1 tỷ đồng hoặc bị phạt tù từ 2-7 năm.

Với các quy định hết sức cụ thể và tăng nặng này, DN sẽ không thể lợi dụng kẽ hở pháp luật để chây ì, trục lợi.

Một cán bộ Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa cho biết, việc bổ sung quy định tổ chức Công đoàn được đại diện cho tập thể NLĐ đứng đơn khởi kiện sẽ giúp giải quyết nhanh hơn, bớt tốn kém, đỡ vất vả cho cả cơ quan thực thi pháp luật, cơ quan thụ lý lẫn NLĐ đi khởi kiện. Bởi nếu mỗi NLĐ đứng một đơn kiện sẽ là một vụ án riêng biệt, phải làm theo đúng, đủ quy trình hòa giải, tố tụng... Nếu một công ty có hàng trăm, thậm chí hàng ngàn lao động, mỗi người một đơn khởi kiện, tòa án khó có thể thụ lý số lượng đơn kiện khổng lồ này.

Tiếp tục hoàn thiện cơ chế bảo vệ quyền lợi NLĐ

Tình trạng các DN chây ì đóng BHXH, BHYT, BHTN là do pháp luật thiếu nhất quán trong việc khởi kiện DN trốn đóng, chậm đóng. Một trong những điểm nổi bật của Luật BHXH sửa đổi năm 2024 được thông qua là quy định trách nhiệm của cơ quan BHXH.

Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật Công đoàn (thuộc Liên đoàn Lao động tỉnh), luật sư Vũ Ngọc Hà phân tích, hiện nay, cơ chế duy nhất khởi kiện về BHXH đó là cá nhân NLĐ phải khởi kiện DN nợ BHXH để buộc DN phải đóng BHXH cho mình. Việc này khiến NLĐ mất thời gian và tốn kém, trong khi nghĩa vụ của NLĐ đã đóng BHXH cho DN rồi và trách nhiệm đóng BHXH là của DN và trách nhiệm thu BHXH là của cơ quan BHXH.

Cũng theo luật sư Vũ Ngọc Hà, Luật BHXH năm 2014 xác định BHXH là cơ quan nhà nước thì ngành tòa án đã trả lại hơn 5 ngàn đơn cơ quan BHXH khởi kiện DN đòi tiền BHXH, do tòa án xác định cơ quan nhà nước không được khởi kiện. Do đó, theo luật sư Vũ Ngọc Hà, sắp tới trong nghị định hướng dẫn Luật BHXH sửa đổi năm 2024 nên củng cố thêm thẩm quyền của tổ chức Công đoàn và giải thích rõ Công đoàn được đại diện cho những người lao động khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH, BHYT, BHTN từ 6 tháng trở lên mà không cần phải có sự ủy quyền của tất cả người lao động. Cơ quan BHXH là đơn vị được khởi kiện DN nợ BHXH. Đây sẽ là quy định để cơ quan BHXH thể hiện trách nhiệm của mình. Tuy nhiên, cần làm rõ quy định cơ quan BHXH kiện DN nợ BHXH là tranh chấp gì? Nếu gọi là tranh chấp lao động thì không ổn, vì tranh chấp lao động xuất phát từ quan hệ lao động, mà cơ quan BHXH không phải là một bên trong quan hệ lao động. Vì vậy, cần kiện toàn cả Bộ luật Lao động năm 2019 và Bộ luật Dân sự năm 2015 để cơ quan BHXH được quyền khởi kiện chủ DN không thực hiện đúng, đủ các quy định theo Luật BHXH năm 2014 sửa đổi.

Mặt khác, hiện trong các DN, tổ chức Công đoàn cơ sở có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của NLĐ. Thế nhưng thực tế hiện nay, cán bộ Công đoàn đang hưởng lương do DN trả, dẫn đến khó khăn trong việc thể hiện đủ vai trò của một tổ chức bảo vệ quyền lợi NLĐ. Do đó, theo luật sư Vũ Ngọc Hà, Luật BHXH sửa đổi năm 2024 được thông qua lần này cần tăng thẩm quyền cho tổ chức Công đoàn là được đại diện cho những NLĐ khởi kiện DN nợ BHXH, BHYT, BHTN từ 6 tháng trở lên mà không cần phải có sự ủy quyền của tất cả NLĐ.

Hiện nay, mặc dù, Luật BHXH sửa đổi đã được thông qua, nhưng vẫn cần quy chế đặc thù để giải quyết những trường hợp chủ DN bỏ trốn, không còn khả năng đóng BHXH cho NLĐ thì sẽ cho phép giải quyết chế độ lương hưu với NLĐ có thời gian thực đóng BHXH từ 20 năm trở lên (không gồm thời gian đang nợ BHXH) và tới tuổi nghỉ hưu. Trường hợp người lao động có phần đã đóng BHXH từ đủ 10 năm trở lên (không gồm phần còn nợ) đã tới tuổi nghỉ hưu, cho phép đóng BHXH tự nguyện một lần cho số năm còn thiếu để hưởng lương hưu.

Một trong những điểm mới của Luật BHXH sửa đổi năm 2024 là quy trách nhiệm cho các cơ quan quản lý về BHXH và thanh tra trong việc xử lý DN vi phạm. Với quy định này, ngành BHXH, ngành lao động, thương binh và xã hội, cũng như những cơ quan liên quan sẽ phải “dốc sức” đôn đốc, có thêm biện pháp để buộc DN phải thực hiện nghĩa vụ của mình.

Hy vọng với những giải pháp đồng bộ và căn cơ trong xây dựng chế tài xử phạt các DN nợ BHXH có tính răn đe nghiêm khắc sẽ giúp DN, đơn vị sử dụng lao động nâng cao nhận thức về trách nhiệm trích nộp BHXH, hướng đến sự phát triển bền vững. Đồng thời, giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của NLĐ tốt hơn.

Thời hạn nợ BHXH của DN

Điều 7 Quyết định số 595/QĐ-BHXH ngày 14-4-2017 của BHXH Việt Nam quy định về thời hạn đóng BHXH của DN như sau: Trường hợp đóng hàng tháng thì chậm nhất đến ngày cuối cùng của tháng, DN phải chuyển tiền BHXH, BHYT, BHTN vào Quỹ BHXH; trường hợp đóng 3 tháng hoặc 6 tháng/lần thì chậm nhất đến ngày cuối cùng của phương thức đóng, DN phải chuyển đủ tiền vào Quỹ BHXH. Nếu DN chậm đóng BHXH so với thời hạn ở trên sẽ vi phạm về hành vi chiếm dụng tiền đóng theo khoản 3, Điều 17 Luật BHXH năm 2014.

An Nhiên