Một đêm mang lại nhiều khoái cảm tâm hồn

Cuốn sách Một đêm (Une nuit) của GS.Trịnh Xuân Thuận do dịch giả Phạm Văn Thiều và Phạm Việt Hưng chuyển Việt ngữ, NXB Trẻ vừa ấn hành được nhiều bạn đọc đánh giá cao. Dịp này, dịch giả Phạm Văn Thiều có cuộc trao đổi với chúng tôi xung quanh tác phẩm.

Dịch giả Phạm Văn Thiều (phải) cùng con trai Phạm Việt Hưng

* Thưa dịch giả, trong quá trình dịch tác phẩm Một đêm cùng với con trai mình là Phạm Việt Hưng, ông và con trai gặp những thuận lợi và khó khăn gì?

- Hai bố con chúng tôi đã cộng tác dịch chung từ năm 2010, bắt đầu là cuốn Vũ trụ và Hoa sen của GS.Trịnh Xuân Thuận. Sự hợp tác của chúng tôi hết sức thuận lợi. Với vốn tiếng Pháp được học bài bản, Việt Hưng làm nhiệm vụ dịch thô. Còn tôi được đào tạo bài bản về vật lý và có đôi chút năng khiếu về văn chương, sẽ hiệu chỉnh lại các kiến thức, khái niệm và ý tưởng khoa học cho chính xác hơn, diễn đạt chúng một cách mềm mại và dễ hiểu hơn và quan trọng là “nhuận sắc” về mặt văn học.

Trong các tác phẩm của GS.Trịnh Xuân Thuận, chất thơ, chất văn chương rất được tác giả coi trọng và rất dụng công. Tác giả còn mượn nhiều ngôn ngữ của các ngành nghệ thuật khác như hội họa, âm nhạc để diễn tả các khái niệm vốn khô khan, trừu tượng trở nên dễ hiểu và ít nặng nề hơn. Vì vậy để chuyển tải được chất văn học đó cũng không phải dễ dàng.

* Điều gì làm nên sự đặc biệt của cuốn Một đêm so với những cuốn sách về vật lý, thiên văn khác?

- Trong Một đêm, nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận mời gọi chúng ta tham gia một chuyến du hành khoa học tuyệt vời trong đêm với những vì sao được soi sáng bởi các phát minh khoa học mới nhất. Một câu chuyện dễ đọc, dựa trên những bức ảnh khoa học làm cho cuốn sách thêm tuyệt vời và hấp dẫn.

Cuốn sách kể về sự mong manh của vũ trụ, được nhấn mạnh bởi các vần thơ và các bức tranh của các tác giả nổi tiếng như: Guy de Maupassant, Albert Camus, William Black, Paul Éluard, Rainer Maria Rilke, Pablo Picasso, Paul Gauguin, Vincent Van Gogh… để minh họa cho vẻ đẹp của vũ trụ. Những tác phẩm thi ca và hội họa đó được bố trí xen kẽ trong chính văn đã làm cho cuốn sách thật sự hoàn hảo. Đây là một cuốn sách vừa mãn nhãn vừa mang lại những khoái cảm cho tâm hồn. Đó chính là sự khác biệt chủ yếu của Một đêm so với các tác phẩm khác đã in của Trịnh Xuân Thuận.

* Một đêm là quyển sách về khoa học nhưng lại như một tác phẩm văn học đầy chất thơ. Đây có phải là thách thức cho dịch giả?

- Tôi đã quá quen thuộc với giọng văn, các thủ pháp trong việc trình bày các khái niệm cũng như những ý tưởng khoa học trở thành giàu chất thơ, nên về mặt này không nhiều khó khăn với chúng tôi. Khi dịch Một đêm, khó khăn nhất là dịch các câu trích dẫn (mà trong cuốn sách này rất nhiều).

Từ chạng vạng đến bình minh, nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận đưa người đọc cùng khám phá vũ trụ từ đài thiên văn Mauna Kea (Hawaii). Tác giả mời bạn đọc quan sát và dõi theo ánh sáng của các ngôi sao để hiểu nguồn gốc của vũ trụ, cùng ông tìm kiếm thiên hà lùn “xanh đặc” và chiêm ngưỡng bóng tối của màn đêm với các hành tinh, mặt trăng và các vì sao lấp lánh giữa không gian bao la vô tận.

Như đã nói, Trịnh Xuân Thuận trích dẫn nhiều nhà văn, nhà thơ, các họa sĩ, triết gia nổi tiếng cả cổ lẫn kim, có những người thậm chí mình còn chưa biết đến tên tuổi. Đối với tác giả, việc chọn các câu trích có sẵn bằng tiếng Pháp đã là rất công phu, còn đối với người dịch đó là cả một sự thách thức bởi không rõ chúng nằm trong văn cảnh như thế nào. Chúng tôi phải tra cứu, nghiền ngẫm, tốn nhiều tâm sức.

* Được biết ông là người được ủy quyền dịch toàn bộ các tác phẩm của nhà vật lý thiên văn Trịnh Xuân Thuận. Ông có thể cho biết đâu là tác phẩm ông thích nhất?

- Hầu hết các tác phẩm của Trịnh Xuân Thuận tôi đều thích. Nhưng có lẽ thích nhất là cuốn Giai điệu bí ẩn, là tác phẩm đầu tiên làm nên tên tuổi nhà văn phổ biến khoa học nổi tiếng thế giới Trịnh Xuân Thuận, được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất. Đây cũng là tác phẩm dịch thứ hai của tôi và là tác phẩm đầu tiên tôi dịch một mình.

Tôi đọc đi đọc lại nhiều lần và bắt tay dịch với rất nhiều cảm hứng vì chất văn học của nó. Trong lá thư đầu tiên viết cho Trịnh Xuân Thuận, tôi nói rằng tôi hiểu ông đã rất dụng công tạo cho tác phẩm giàu chất thơ này và tôi sẽ cố gắng chuyển tải sang bản tiếng Việt điều đó. Đọc nó, người ta thấy dường như đây không phải là cuốn sách khoa học mà là một thiên tiểu thuyết hấp dẫn với nhân vật chính là vũ trụ.

Cuốn sách cũng ca ngợi trí thông minh và sáng tạo tuyệt vời của biết bao thế hệ đã dựng lại cái giai điệu bí ẩn của vũ trụ chỉ từ những nốt nhạc rời rạc mà thi thoảng vũ trụ gửi tới chúng ta.

* Xin cảm ơn dịch giả!

Dịch giả Phạm Văn Thiều sinh năm 1946, tốt nghiệp Khoa Vật lý, Trường đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1968. Ông có thời gian gia nhập quân đội (năm 1972) và dạy tại Trường đại học Quân sự. Năm 1982, dịch giả đi tu nghiệp ở Viện Vật lý hạt nhân, Đại học Paris Sud (Pháp) trong vòng 1 năm. Ông Thiều bắt đầu biết tới nhà khoa học Trịnh Xuân Thuận cũng như các dòng sách phổ biến kiến thức tinh hoa do các nhà khoa học lừng danh viết (ví dụ như Stephen Hawking). Từ đây, dịch giả Phạm Văn Thiều bắt đầu bước vào con đường dịch thuật những tác phẩm khoa học tinh hoa cho những người yêu thích khoa học hiện đại ở Việt Nam, trong đó có cuốn Lược sử thời gian của Stephen Hawking.

Bá Long (thực hiện)