Tiến sĩ Hà Minh Hiệp, Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng:

Cải thiện năng suất chất lượng để nâng cao năng lực cạnh tranh

Tiến sĩ Hà Minh Hiệp.

Năng suất, chất lượng là thước đo thành công của từng doanh nghiệp (DN) cũng như nền kinh tế. Ngày nay, Việt Nam đang hội nhập mạnh với thế giới và từng bước xây dựng thương hiệu, cạnh tranh tốt hơn trên thị trường thì vấn đề cải tiến năng suất, chất lượng đang là câu chuyện thường xuyên, liên tục.

Không chỉ trong sản xuất mà trong quản lý xã hội, việc áp dụng các tiêu chuẩn về chất lượng cũng là giải pháp nâng cao hiệu quả điều hành chính quyền, tạo môi trường thuận lợi cho người dân, DN. Phóng viên Báo Đồng Nai cuối tuần đã có cuộc trao đổi với tiến sĩ Hà Minh Hiệp, Quyền Tổng cục trưởng Tổng cục Tiêu chuẩn đo lường chất lượng (Bộ Khoa học và công nghệ) về vấn đề này.

Yếu tố then chốt đối với DN

 Thưa ông, mức độ ứng dụng, cải tiến năng suất của Việt Nam đang diễn ra như thế nào?

- Năng suất của nền kinh tế có 3 yếu tố chính là năng suất lao động, năng suất vốn và năng suất TFP (năng suất các yếu tố tổng hợp). TFP cũng chính là những đóng góp từ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo vào năng suất.

Khi dư địa để tăng năng suất từ năng suất lao động và năng suất vốn không còn nhiều thì việc bơm thêm vốn, tăng lao động vào nền kinh tế là rất khó thực hiện. Trong các giai đoạn phát triển trước, đóng góp chủ yếu của tăng năng suất lao động của Việt Nam là do dịch chuyển cơ cấu. Lao động dịch chuyển từ khu vực nông nghiệp có năng suất lao động thấp sang khu vực công nghiệp và dịch vụ có năng suất lao động cao hơn. Tuy nhiên, đây sẽ không thể là động lực phát triển bền vững, vai trò của chuyển dịch cơ cấu trong tăng trưởng năng suất lao động đã giảm dần trong những năm gần đây.

Việt Nam là nước có mức năng suất lao động thấp so với các quốc gia khác trong khu vực. Để trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam cần duy trì đà tăng trưởng kinh tế ở mức 7% hàng năm. Yếu tố tiên quyết trong quá trình đó vẫn là duy trì và tăng trưởng về năng suất dựa trên đổi mới sáng tạo.

Do đó, việc tăng TFP chính là động lực để thúc đẩy tăng năng suất trong DN cũng như năng suất của nền kinh tế nhiều nước nói chung và Việt Nam nói riêng. Có nghĩa là các yếu tố khoa học, công nghệ phải được ưu tiên áp dụng. Đồng thời, chất lượng nguồn nhân lực và ý thức lao động phải được nâng lên để hấp thụ tối đa được chuyển giao công nghệ, tạo tiền đề cho tăng trưởng năng suất.

 Theo ông, DN còn những hạn chế gì trong xây dựng hệ thống quản lý?

- Hiện nay, nhiều DN chỉ áp dụng một hệ thống quản lý. Phần đông trong số đó áp dụng hệ thống nhằm giải quyết nhiều vấn đề về mặt tổ chức gặp phải ở một thời điểm. Đa phần DN không có khả năng tự cải tiến và chuẩn hóa công việc hàng ngày và dần xây dựng một hệ thống quản lý cho riêng mình.

Đến một lúc nào đó, DN lớn lên, quy mô mở rộng, nếu không có sự kiểm soát và hoạt động một cách tự phát thì khi có sự cố sẽ rất nghiêm trọng. Đây là giai đoạn DN có nhu cầu áp dụng các tiêu chuẩn hệ thống quản lý.

 Để sản xuất ra sản phẩm với chất lượng tốt, năng suất cao cần xuất phát từ đâu, DN hay cơ quan quản lý?

- Thế giới đang thay đổi từng ngày và công nghệ cũng vậy. Muốn phát triển bền vững và phù hợp với bối cảnh ấy thì Nhà nước cần đưa ra các chính sách khuyến khích, hỗ trợ DN đổi mới sáng tạo và ứng dụng khoa học, công nghệ. Có giải pháp liên kết giữa DN trong nước và DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) để từ đó tăng cường chuyển giao công nghệ và tăng hiệu ứng lan tỏa công nghệ.

Ở góc độ cụ thể, để nâng cao năng suất chất lượng trở thành thói quen trong DN, việc thay đổi tư duy của chủ DN, người lao động giữ vai trò rất quan trọng. Trong DN, năng suất không chỉ là yếu tố sống còn mà còn cần phải thực hiện một cách thường xuyên, liên tục. Việc cải tiến khoa học, kỹ thuật là ngay từ chính người lao động thông qua việc học tập các công cụ cải tiến.

Xây dựng đội ngũ chuyên gia năng suất

 Không chỉ đối với lĩnh vực sản xuất mà trong hoạt động quản lý hành chính của chính quyền, việc áp dụng hệ thống quản lý chuẩn chất lượng cũng rất quan trọng. Trong đó, Tiêu chuẩn TCVN ISO 18091:2020 được kỳ vọng sẽ mang lại sự phát triển bền vững cho các địa phương, tuy nhiên việc triển khai chắc chắn sẽ có những vướng mắc, đó là gì, thưa ông?

Ứng dụng công nghệ để cải tiến năng suất, chất lượng là bài toán của nhiều doanh nghiệp. Ảnh minh họa

- Đây là một hệ thống mới và tiên tiến nên việc triển khai chắc chắn sẽ gặp những khó khăn. Ví dụ như việc phối hợp chưa đồng bộ giữa các sở, ngành khó có thể triển khai tốt việc quản lý chất lượng trên từng lĩnh vực khác nhau… Việc triển khai áp dụng hệ thống phụ thuộc rất nhiều vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Do vậy, chúng ta không thể mang mô hình của tỉnh này áp dụng cho tỉnh khác được; phải căn cứ chiến lược phát triển của từng địa phương để xây dựng chỉ tiêu quản lý chất lượng để chúng ta áp dụng trên toàn tỉnh.

 Đồng Nai là địa phương phát triển mạnh về kinh tế, đặc biệt là đang trong quá trình chọn lọc đầu tư theo xu hướng xanh, hiện đại. Theo ông, tỉnh cần lưu ý như thế nào trong quá trình này để có thể tiếp tục cải thiện được năng suất, chất lượng của kinh tế?

- Tôi thấy có 2 vấn đề cần triển khai trong giai đoạn tới. Đó là nâng cao nhận thức của cơ quan quản lý nhà nước trên địa bàn trong vấn đề năng suất. Đây không chỉ là câu chuyện của DN. Nếu cơ quan quản lý đồng hành cùng DN, các cơ chế, chính sách, văn bản khi ban hành tạo được sự thông thoáng, thuận lợi sẽ là động lực để DN đổi mới sáng tạo, cải tiến năng suất. Nếu một văn bản khi ban hành ra gây khó khăn thì đương nhiên năng suất sẽ giảm. Thực hành thể chế tốt là điều quan trọng nhưng muốn làm được như vậy cần sự thay đổi trong hệ thống quản lý, cán bộ công chức.

Tiếp đến, tỉnh phải xây dựng được cho mình lực lượng chuyên gia tư vấn về năng suất, chất lượng. Đó chính là lực lượng đã tham gia vào Ban chỉ đạo ISO 9000 các cấp. Lực lượng này cần tiếp tục học tập, nâng cao trình độ, kiến thức. Mặc dù Đồng Nai rất gần Thành phố hồ Chí Minh nhưng để chủ động cho hoạt động năng suất của tỉnh thì chúng ta phải xây dựng lực lượng chuyên gia đến từ các sở, ban ngành, các trường đại học, trường nghề…

 Như vậy, việc chuẩn bị nhân lực cũng phải tính toán hợp lý?

- Đưa năng suất chất lượng vào đào tạo trong các trường để tạo dựng đội ngũ chuyên gia là một trong những nhiệm vụ trong thời gian tới. Chính phủ sẽ hỗ trợ những hoạt động đào tạo như vậy. Bên cạnh đó, chúng ta cũng hướng tới nguồn nhân lực chất lượng cao hơn.

Chúng tôi đang cố gắng đưa các chương trình đạo tạo năng suất vào trong lực lượng sinh viên, hình thành nên những câu lạc bộ năng suất. Đồng Nai với một quy mô kinh tế, vị thế tốt như hiện nay thì hoàn toàn có thể thực hiện tốt được điều này.

 Xin cảm ơn ông!

Vương Thế (thực hiện)