Ngành công nghiệp phụ trợ ở Đồng Nai: Cho đến bao giờ?

Cho đến bây giờ, nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (ĐTNN) có "thâm niên" hiện diện ở Việt Nam đã gần 15 năm, nhưng Việt Nam vẫn còn loay hoay bàn về ngành công nghiệp phụ trợ (CNPT). Ở Đồng Nai, mặc dù tỉnh cũng vừa tổ chức Hội chợ công nghiệp phụ trợ và kèm theo đó là cuộc Hội thảo định hướng về phát triển ngành CNPT nhưng vẫn chưa thấy có dấu hiệu lạc quan...

Dây chuyền hàn ở Nhà máy ô tô Trường Hải.

* Đâu là bóng dáng ngành công nghiệp phụ trợ?

Mặc dù CNPT được hiểu theo khái niệm bao hàm là những lĩnh vực sản xuất sản phẩm trung gian (linh kiện, phụ tùng, nguyên vật liệu...) cung cấp cho ngành lắp ráp, nhưng CNPT chính là ngành sản xuất nền tảng của ngành công nghiệp chính yếu. Với các nước phát triển, CNPT được ưu tiên phát triển trước để làm cơ sở cho các ngành công nghiệp chính yếu như: ô tô, xe máy, điện tử, dệt may, giày da, viễn thông phát triển. Còn ở Việt Nam, CNPT được đánh giá là đang trong thời kỳ "thai nghén" và mới bắt đầu phát triển. Hiện nay, nhiều ngành công nghiệp tại nước ta phát triển lớn mạnh với kim ngạch xuất khẩu đã lên tới nhiều tỷ USD như: giày da, may mặc, điện tử... song nguồn "đầu vào" vẫn phải phụ thuộc rất nhiều từ nhập khẩu, do vậy giá trị gia tăng mới còn thấp. Như lĩnh vực điện - điện tử , các doanh nghiệp có vốn ĐTNN chiếm tới 90% về doanh thu và kim ngạch xuất khẩu, do vậy phần lớn CNPT nằm trong tay các doanh nghiệp ĐTNN. Ngành dệt may có tới khoảng 70% tổng trị giá hàng xuất khẩu là phụ thuộc vào nguyên, phụ liệu nhập khẩu. Trong đó, toàn bộ thuốc nhuộm đang sử dụng đều phải nhập khẩu, tỉ lệ chất trợ và hóa chất cơ bản trong nước sản xuất cung cấp cho ngành dệt chỉ chiếm trên dưới 15% nhưng hầu hết lại là sản phẩm có giá trị thấp. Ngành cơ khí chế tạo phụ tùng, chi tiết cho máy móc, thiết bị ngành dệt, may ở trong nước chưa phát triển, hầu hết đều do khách hàng nước ngoài cung cấp. Hay như ngành công nghiệp giày dép cũng phát triển khá "cô độc", vì thiếu sự phụ trợ của các ngành công nghiệp khác như thuộc da, sản xuất phụ liệu, hóa chất cơ bản, cơ khí chế tạo...

Qua gần hai thập kỷ phát triển theo hướng công nghiệp hóa, thu hút đầu tư nước ngoài, Việt Nam cũng chỉ mới có ngành công nghiệp xe máy ước tính trung bình có khoảng 80% các chi tiết được nội địa hóa. Ví dụ như tập đoàn xe máy SYM của Đài Loan khi vào đầu tư tại Đồng Nai cách nay hơn 10 năm với nhà máy VMEP đã kéo theo cả một loạt các xí nghiệp vệ tinh vào đầu tư các dự án về sản xuất ốc vít, đèn, bửng xe, dây điện... Họ có vài chục nhà máy sản xuất hàng phụ trợ cho sản phẩm xe máy VMEP, nhưng cũng chỉ mới dừng lại ở mức khiêm tốn. Như Canon khi bắt đầu sản xuất tại Việt Nam đã không thể chọn được nhà cung cấp nội địa về sản phẩm bánh răng nhựa vì chất liệu không ổn định...

* Sẽ khó khăn cho phát triển công nghiệp bền vững

Có thể nói, muốn cho ngành công nghiệp Việt Nam phát triển bền vững - loại trừ các yếu tố biến động thất thường do phụ thuộc quá nhiều vào nước ngoài và tăng giá trị mới để tăng khả năng cạnh tranh với sản phẩm nước ngoài - thì con đường phát triển CNPT phải được coi trọng và có một kế hoạch phát triển cụ thể lâu dài thì mới mong Đồng Nai nói riêng, Việt Nam nói chung có một ngành CNPT thực sự. TS Phạm Duy Hiếu, Trường Đại học Công nghiệp TP.Hồ Chí Minh, minh chứng: Các DN dù bán sản phẩm tại thị trường nội địa hay xuất khẩu, dự án đầu tư đều có nhu cầu rất lớn về mua sắm các sản phẩm phụ trợ như phụ tùng nhựa, khuôn kim loại, linh kiện, phụ tùng... Canon Việt Nam có tới 60 nhà cung ứng phụ kiện. Hay như một chiếc ôtô bất kỳ đều cần khoảng 20.000 - 30.000 chi tiết với hàng ngàn linh kiện; nhưng số linh kiện hiện còn quá ít với khoảng 60 DN, một số DN chỉ làm được quá ít loại sản phẩm như săm, lốp, dây điện... Trong khi đó, Thái Lan xuất khẩu ôtô với linh kiện, phụ tùng sản xuất tại chỗ với 15 nhà máy lắp ráp nhưng có đến 1.800 nhà cung ứng. Có nguồn cung cấp linh, phụ kiện dồi dào, có chất lượng cao ngay trong nước, thì tổng giá thành của sản phẩm sẽ hạ, nâng cao tính cạnh tranh của sản phẩm.

Giáo sư Kenichi Ohno, Giám đốc Diễn đàn phát triển Việt Nam (VDF), chuyên gia hàng đầu về đầu tư Nhật tại Việt Nam đã cho rằng: Việt Nam và Thái Lan là những nước nằm trong tầm ngắm của các nhà hoạch định chính sách của Nhật. VN có lợi thế hơn bởi sự nhanh nhẹn, khéo léo và tính cầu thị. Tuy nhiên, điểm yếu của Việt Nam là ngành CNPT chưa được chú trọng phát triển và sự mơ hồ trong hoạch định chính sách công nghiệp. Ông Araki Yoshihiro, chuyên gia thuộc Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản thì khuyến cáo: Việt Nam đang bị bỏ lại phía sau bởi những đối thủ cạnh tranh trong khu vực, liên quan đến ngành CNPT. Điều này thể hiện qua cuộc khảo sát của Jetro trong 68 DN Nhật đang hoạt động tại VN thì có đến 50-90% linh phụ kiện vẫn phải nhập từ nước ngoài!

* Bao giờ mới đủ mạnh?

Theo đánh giá của Ngành công nghiệp Đồng Nai thì CNPT trên địa bàn đã được hình thành và từng bước có phát triển. Trong đó tập trung vào CNPT của 3 ngành công nghiệp lớn là cơ khí; điện-điện tử; dệt may và giày dép. Đến năm 2006, CNPT chiếm tỷ trọng khoảng 24% giá trị SXCN toàn ngành công nghiệp Đồng Nai. Tuy nhiên, cũng như tình trạng chung của cả nước, nhiều lĩnh vực CNPT ở Đồng Nai tăng trưởng còn thấp, chủng loại sản phẩm CNPT của các ngành công nghiệp chủ lực còn khá khiêm tốn. CNPT sản xuất nguyên, vật liệu như: kim loại màu, cao su kỹ thuật, nhựa kỹ thuật, da bông... chưa phát triển, chủ yếu phải nhập khẩu. Ông Trần Dục Dân, Phó giám đốc Công ty cao su màu cho biết, theo đánh giá của Bộ Công thương, xuất khẩu da giày của Việt Nam nằm trong những nước top đầu trên thế giới, nhưng sản xuất da giày vẫn còn không ít bất cập. Vì, Việt Nam không tự chủ được nguồn nguyên liệu trong nước, phụ thuộc vào nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc. Do vậy, khoảng 80% DN sản xuất giày dép phải nhận gia công cho các khách hàng lớn. Ngành CNPT cho sản xuất da giày chưa phát triển có ảnh hưởng đến việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các DN trong nước. Ông Lê Văn Út, Chủ nhiệm HTX cơ khí TM-DV Trọng Nghĩa (huyện Vĩnh Cửu) nói, sản phẩm đúc gang là puli xay lúa, phụ tùng máy ép gạch, máy nổ, máy bơm nước, nhông gang, trục cầu của làng nghề Thạnh Phú được nhiều công ty cơ khí ở Đồng Nai và TP.Hồ Chí Minh đặt hàng. Tuy nhiên, mặt bằng của các cơ sở sản xuất ở đây còn hạn chế, thiếu vốn đầu tư cho đổi mới công nghệ.

Để CNPT trên địa bàn Đồng Nai phát triển theo đúng định hướng, theo tiến sĩ Lê Thị Khuyên, cần phải qui hoạch tổng thể phát triển CNPT để có chính sách khuyến khích phát triển dài hạn. Trên cơ sở này có sự đầu tư về nguồn nhân lực và tài chính cho CNPT. Hầu hết các DN CNPT thuộc loại nhỏ và vừa, do vậy phải có chính sách ưu đãi giúp cho họ mở rộng sản xuất kinh doanh, tạo điều kiện cho các DN liên kết với nhau cùng phát triển. Cũng có ý kiến cho rằng, nên nghiên cứu hình thành 1-2 KCN chuyên ngành, có qui mô 150 - 200 hécta và một số cụm CNPT ở huyện tạo điều kiện thu hút đầu tư vào các ngành CNPT cho ngành công nghiệp chủ lực là cơ khí và điện- điện tử.

Kim Loan