Bum Khmer vui hội Chôl Chnăm Thmây

Hội Chôl Chnăm Thmây mang ý nghĩa đón mừng năm mới, mừng thêm một tuổi, là lễ hội lớn nhất trong năm của đồng bào Khmer (tương tự như Tết Nguyên đán của người Kinh). Ngoài ra, hội Chôl Chnăm Thmây còn có ý nghĩa chấm dứt thời kỳ nắng hạn, bước sang thời kỳ có nước dồi dào để chuẩn bị cho vụ mùa tới.

Hội Chôl Chnăm Thmây mang ý nghĩa đón mừng năm mới, mừng thêm một tuổi, là lễ hội lớn nhất trong năm của đồng bào Khmer (tương tự như Tết Nguyên đán của người Kinh). Ngoài ra, hội Chôl Chnăm Thmây còn có ý nghĩa chấm dứt thời kỳ nắng hạn, bước sang thời kỳ có nước dồi dào để chuẩn bị cho vụ mùa tới.

* Những ngày Chôl Chnăm Thmây

Theo thông lệ, gần đến lễ Chôl Chnăm Thmây, mọi người đều mặc quần áo đẹp để đi chùa, đi chơi lễ cùng bạn bè. Đồng thời, mọi người không quên sửa sang bàn thờ Phật, trang trí nhà cửa, kết cổng chào, làm sạch đường đi, chuẩn bị thức ăn đầy đủ cho ngày lễ... Một quy luật bất thành văn, trong những ngày diễn ra lễ hội Chôl Chnăm Thmây, công việc ruộng đồng đều tạm dừng lại. Theo sư Pháp Tân, trụ trì chùa Thái Hòa (ở thị trấn Định Quán, huyện Định Quán), khoảng thời gian từ ngày 14 đến 16-4 hàng năm, đồng bào Khmer tại ấp Hiệp Nhất (thị trấn Định Quán) và các vùng lân cận tụ hội về chùa Thái Hòa mừng hội Chôl Chnăm Thmây (năm nay hội diễn ra từ ngày 13 đến 15-4).

Ông Kim Hường (bìa trái) đang hướng dẫn bà con các động tác múa tay, bước chân.

Quá trình tổ chức và vui lễ hội Chôl Chnăm Thmây của đồng bào Khmer ở Đồng Nai và các tỉnh Nam bộ đều giống nhau, luôn giữ đúng tập quán truyền thống. Hội Chôl Chnăm Thmây diễn ra liên tục trong 3 ngày. Trước khi vào hội, đồng bào cũng tổ chức đón giao thừa như mừng năm mới của người Kinh. Trong đêm giao thừa, trên bàn thờ của mỗi nhà đều có bày sẵn bàn cỗ, gồm: 5 nhánh hoa, 5 chiếc đèn cầy, 5 cây nhang, 5 hạt cốm và nhiều loại hoa quả. Cha mẹ, ông bà tập hợp con cháu lại, ngồi xếp chân về một phía trước bàn thờ tổ tiên, đốt nhang đèn, vái ba cái để tiễn đưa Têvôđa cũ và rước Têvôđa mới, mong được ban phúc lành. Họ tin rằng Têvôđa là vị thần được trời sai xuống chăm sóc dân chúng trong thời hạn một năm, hết thời gian này sẽ có vị thần khác xuống thay thế.

Đến sáng ngày thứ nhất (Sangkran) thì tổ chức lễ rước "Moha Sangkran mới". Lễ này có thể tổ chức sớm hay muộn trong ngày, miễn là chọn đúng giờ tốt, theo quan niệm của người Khmer. Mọi người được tắm gội, mặc quần áo đẹp, mang nhang đèn, lễ vật đến chùa. Dưới sự điều hành của ông Acha (người có uy tín, hiểu biết lễ nghi...), mọi người xếp hàng đi vòng quanh chính điện 3 lần để làm lễ chào mừng năm mới.

Tiếp sang ngày thứ hai thì hành lễ Wonbớf. Mỗi gia đình làm lễ dâng cơm buổi sớm và buổi trưa cho các vị sư sãi. Theo đạo Phật Tiểu thừa (tôn giáo chính của người Khmer Nam bộ), vào các ngày lễ, tín đồ đi chùa lạy Phật có bổn phận mang cơm và dâng thức ăn cho sư sãi. Trước khi ăn, các nhà sư làm lễ tạ ơn người làm ra vật thực, những người mang vật thực đến cho nhà chùa. Buổi chiều, người ta làm lễ "Đắp núi cát" ngay tại khuôn viên chùa, để mong gặp được điều lành theo sự hướng dẫn của vị Acha. Tập tục này cũng bắt nguồn từ sự tích của một thợ săn bắn gắn với ma thuật cầu mưa cho người xưa.

Ngày thứ ba (Lơmsắk) là lễ cuối. Sau khi đã dâng cơm sáng cho các vị sư ở chùa, người ta làm lễ tắm tượng Phật bằng nước có ướp hương thơm, rồi tắm cho các vị sư cao niên ở chùa, nhằm rửa sạch hết cái cũ, những bụi bặm của trần thế trong năm cũ, để bước sang năm mới với một thân thể sạch sẽ, hoàn toàn mới. Tiếp theo đó, các vị sư được mời đến tháp lưu giữ hài cốt của những người quá cố để cầu kinh, mong linh hồn họ được siêu thoát. Đến trưa, mọi người về nhà để làm lễ tắm tượng Phật thờ cúng trong từng gia đình, rồi chúc mừng cha mẹ, ông bà, dâng bánh trái để tạ ơn.

Ông Kim Hường, người có uy tín tại Bum Khmer (cộng đồng người Khmer) ở tổ 4, ấp Hiệp Nhất cho biết thêm, theo quan niệm của đồng bào Khmer, trong quá trình diễn ra hội Chôl Chnăm Thmây, người dân phải tập trung tại chùa tế lễ liên tục trong ba ngày. Trong đó, ngày thứ 3 là ngày quan trọng nhất. Ông Kim Hường nói: "Vì ngày thứ 3 được xem như là ngày trả nợ, trả lễ, báo hiếu cho ông bà, tổ tiên, Phật... Ngày này ai vắng mặt bị coi như chưa đi chùa, chưa hành lễ báo hiếu cho tổ tiên, chưa xóa bỏ nợ nần với nhau".

* Chôl Chnăm Thmây tại chùa...

Theo ông Sơn Thinh, trưởng Bum của 64 hộ dân tại tổ 4, ấp Hiệp Nhất, trong 3 ngày hội Chôl Chnăm Thmây, bà con Khmer còn đi thăm hỏi, mừng tuổi năm mới lẫn nhau, chúc nhau sức khỏe, cuộc sống yên vui, phát đạt. Tối đến, người ta đốt pháo thăng thiên, đốt ông lói, thả diều, đánh quay lửa... Các cụ già kể chuyện thần thoại, cổ tích cho con cháu nghe. Gái, trai tham gia các cuộc hát đối đáp aday, múa romvông, romxaravan, múa trống xàdăm... Trưởng Bum Sơn Thinh cho biết thêm: "Do điều kiện kinh tế, quần thể cư dân ít nên đồng bào Khmer ở đây tổ chức hội Chôl Chnăm Thmây chú trọng giữ đúng nghi thức cổ điển về lễ dưới sự giúp đỡ của các sư trong chùa. Còn về hội, đồng bào chỉ tổ chức được các tiết mục sinh hoạt cộng đồng như: múa lâm vong (múa đôi, tập thể) và múa quân. Chuyện tổ chức ăn uống tại chùa phải là tiệc chay".

Đồng bào Bum Khmer tại tổ 4, ấp Hiệp Nhất đang lễ chùa tại hội Chôl Chnăm Thmây.

Ông Châu Bon, người có uy tín ở đây cho hay, đồng bào Khmer tổ chức hội Chôl Chnăm Thmây tại chùa là chính. Đạo Phật Tiểu thừa là tôn giáo chính của người Khmer Nam bộ và đồng bào Khmer từ Nam bộ di cư về đây sinh sống. Do đạo Phật đã thâm nhập khá lâu vào trong sinh hoạt đời sống của dân cư nên tất cả các lễ hội dù bắt nguồn từ đâu, vẫn mang màu sắc tôn giáo và không thoát khỏi cổng chùa. Trong quá trình phát triển lịch sử, các lễ hội còn chịu sự pha tạp của những yếu tố tôn giáo khác, song ở đây cũng tồn tại khá rõ nguồn gốc lễ nghi nông nghiệp của cư dân trồng lúa nước. Điều đó cũng dễ nhận biết qua các lễ hội tiêu biểu, dù đó là lễ Chôl Chnăm Thmây (lễ vào năm mới), lễ Đônta (lễ cúng ông bà) hay lễ Ok Om Bok (lễ cúng trăng)...

Để duy trì các hoạt động sinh hoạt cộng đồng, trước khi vào hội Chôl Chnăm Thmây, ông Kim Hường (người có uy tín và hiểu biết văn hóa nhất Bum) có trách nhiệm tập hợp thanh thiếu niên trong Bum về sân nhà mình tập múa lâm vong, hát dân ca Khmer. Ông thổ lộ, thanh niên bây giờ ít người yêu thích các sinh hoạt truyền thống, người dân thì bận công việc làm ăn quanh năm. Vì vậy, việc tập hợp mọi người lại trong nhiều ngày, kéo dài thời gian để tập văn nghệ là điều rất khó khăn. "Do đó, tại hội Chôl Chnăm Thmây, đồng bào chỉ chú trọng thực thi phần lễ. Phần hội gói gọn trong ngày thứ nhất tại chùa và chỉ kéo dài đến 11 giờ đêm. Các ngày còn lại thì tất cả tập trung tại nhà trưởng Bum Sơn Thinh hoặc từng gia đình vui chơi, ăn uống tùy thích"- ông Kim Hường nói.

Đoàn Văn Thanh