Bài 1: Khơi nguồn con đường huyết mạch

Ngày 23-10-1961, theo Chỉ thị của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, Đoàn 759 (tiền thân của Lữ đoàn 125 Hải quân ngày nay) được thành lập với nhiệm vụ vận chuyển vũ khí, đạn dược từ hậu phương miền Bắc chi viện cho chiến trường miền Nam bằng đường biển.

Ngày 23-10-1961, theo Chỉ thị của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, Đoàn 759 (tiền thân của Lữ đoàn 125 Hải quân ngày nay) được thành lập với nhiệm vụ vận chuyển vũ khí, đạn dược từ hậu phương miền Bắc chi viện cho chiến trường miền Nam bằng đường biển. Từ đây, những “đoàn tàu không số” đã vượt bao gian khổ, hiểm nguy để vận chuyển 150 ngàn tấn vũ khí đạn dược và 80 ngàn lượt cán bộ, tạo nên con đường Hồ Chí Minh huyền thoại trên biển.

Trước tình hình chính quyền Ngô Đình Diệm kéo lê máy chém khắp chiến trường miền Nam Việt Nam, để chi viện cho miền Nam đánh thắng giặc Mỹ xâm lược, ngày 19-5-1959, Quân ủy Trung ương quyết định thành lập “Đoàn quân sự đặc biệt” có nhiệm vụ mở đường, vận chuyển vũ khí, lương thực, tổ chức đưa đón bộ đội từ Nam ra Bắc và ngược lại. Hai con đường huyết mạch quan trọng được hình thành. Đó là con đường 559 theo dãy Trường Sơn và đường vận tải thủy, còn được gọi là đường Hồ Chí Minh trên biển.

* Tất cả cho miền Nam đánh thắng giặc Mỹ

Ngày 23-3-1959, chính quyền Ngô Đình Diệm tuyên bố đặt miền Nam Việt Nam trong tình trạng chiến tranh. Tháng 5-1959, Diệm ban hành Luật 10/59, kéo lê máy chém đi khắp miền Nam, tàn sát các chiến sĩ cộng sản, khủng bố dã man phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân, gây bao đau thương tang tóc. Trước tình hình đó, Quân ủy Trung ương đã triển khai hàng loạt công tác chuẩn bị cho cuộc chiến đấu ở miền Nam và xác định: “Muốn đánh thắng kẻ thù nhất thiết phải có vũ khí và phương tiện, không thể đánh Mỹ bằng tay không”. Nhưng trong lúc này, chiến trường miền Nam đang thiếu thốn trăm bề, không thể tự phát huy “nội lực” nếu không có sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc.

Tàu không số vượt biển chở vũ khí vào Nam. ảnh: TL

Để kịp thời chi viện cho chiến trường miền Nam, ngày 19-5-1959, Quân ủy Trung ương quyết định thành lập “Đoàn quân sự đặc biệt” có nhiệm vụ mở đường, vận chuyển vũ khí, lương thực, tổ chức đưa đón bộ đội từ Nam ra Bắc và ngược lại. Thượng tá Võ Bẩm được chỉ định là Đoàn trưởng kiêm Chính ủy. Sau đúng 10 ngày chuẩn bị, Tiểu đoàn vận tải bộ 301 được thành lập với phương thức vận chuyển chủ yếu là dùng sức người gùi và xe thồ đi dọc theo dãy Trường Sơn để cung cấp vũ khí cho chiến trường miền Nam. Sau một tháng rưỡi vượt núi băng rừng với phương châm “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”, Tiểu đoàn 301 đã hoàn thành chuyến vận chuyển đầu tiên với khối lượng 500kg vũ khí chi viện cho chiến trường Khu 5, mở đầu kỳ tích anh hùng của lực lượng vận chuyển trên đường Trường Sơn.

Tháng 9-1959, Quân ủy Trung ương ra Quyết định 446/QĐ, hợp thức việc thành lập “Đoàn công tác quân sự đặc biệt” ấy mang tên Đoàn 559. Cán bộ, chiến sĩ ở tiểu đoàn này là những người đầu tiên mở đường giao thông quân sự vào miền Nam dọc theo dãy Trường Sơn. Nhờ có tuyến đường bộ mới mở, hàng chục tấn vũ khí, hàng trăm cán bộ, chiến sĩ đã vào tới chiến trường Khu 5 và miền Nam an toàn.

Giữa lúc khắp các chiến trường miền Nam “khát” vũ khí, đạn dược và cán bộ chỉ huy trận đánh, làm thế nào để đưa vũ khí nhiều hơn, nhanh hơn, an toàn hơn? Đó là câu hỏi không chỉ của lãnh đạo Quân ủy Trung ương lúc bấy giờ mà của cả dân tộc Việt Nam.

 * “Tập đoàn” đánh cá sông Gianh

Cuộc đấu tranh cách mạng của nhân dân ta ở miền Nam đã bước vào giai đoạn mới và ngày càng gay go, quyết liệt. Muốn cách mạng thắng lợi, miền Bắc phải dồn sức chi viện cho miền Nam. Nếu chỉ trông vào lực lượng vận chuyển đường bộ của Tiểu đoàn 301, các tỉnh ở Nam bộ sẽ rất thiếu vũ khí đánh địch. Trong khi đó, việc vận chuyển vũ khí, đạn dược theo đường Trường Sơn tốn nhiều công sức, dễ lộ bí mật, hiệu quả không cao. Trước thực tiễn ấy, Quân ủy Trung ương đặt câu hỏi: Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, chúng ta từng dùng thuyền chở vũ khí vượt biển từ miền Bắc, từ Campuchia và từ Thái Lan vào chi viện cho miền Nam đánh giặc, tại sao bây giờ không vận chuyển được đường biển?

Bia ghi nhớ “Đoàn tàu đánh cá Sông Gianh” xuất kích ngày đầu tiên tại Sông Gianh Quảng Bình. (ảnh tư liệu)

Giải quyết câu hỏi này, Quân ủy Trung ương và Bộ Tổng tham mưu quyết định thành lập đoàn vận tải thủy, lấy Tiểu đoàn 603 (còn gọi là “tập đoàn” đánh cá sông Gianh) làm nền tảng, đóng quân bên bờ sông Gianh (thôn Thanh Khê, xã Thanh Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) với nhiệm vụ đóng tàu thuyền và vận chuyển vũ khí trên biển chi viện cho miền Nam. Lúc mới thành lập, Tiểu đoàn 603 có 107 người, do đồng chí Hà Văn Xá làm tiểu đoàn trưởng, thượng úy Lưu Đức làm chính trị viên. Tiểu đoàn được biên chế thành hai đại đội. Đại đội 1 do trung úy Nguyễn Bất làm đại đội trưởng, trung úy Đồng Yên làm chính trị viên; Đại đội 2 do trung úy Lê Quang làm đại đội trưởng, trung úy Trương Kia làm chính trị viên. Để giữ bí mật, đơn vị không dùng tàu thuyền của vùng sông Gianh mà cử người ra xã Nghi Thiết, huyện Nghi Lộc (tỉnh Nghệ An) đặt đóng thuyền 2 đáy. Đây là loại thuyền ngụy trang, đáy dưới để vũ khí, đáy trên để lưới và ngư cụ đánh cá, trọng tải mỗi chiếc 20 tấn theo mẫu của Ban Thống nhất Trung ương. Được sự giúp đỡ của Ủy ban Hành chính tỉnh Quảng Bình và Sư đoàn 325, chỉ sau 2 tháng, 4 chiếc thuyền hai đáy đã đóng xong.

Có tàu, cán bộ, chiến sĩ Tiểu đoàn 603 vui mừng khôn xiết và đã tranh thủ thời tiết tốt, biển lặng ra khơi để “đánh cá”. Nói đi “đánh cá” nhưng thực chất là cuộc diễn tập cho cuộc vượt biển sắp tới. Từ việc quăng chài, thả lưới, rèn luyện sức chịu đựng sóng gió, tập lấy phương hướng theo sao trời, theo địa hình. Ban đầu, đội chỉ tập gần bờ, dần đến xa bờ và sau đó là ra khơi. Những lúc không đi biển, đơn vị tổ chức học tập chính trị và kỹ thuật, nâng cao trình độ giác ngộ giai cấp, tinh thần yêu nước và lòng căm thù giặc, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp cách mạng. Nguyên tắc giữ bí mật mà tất cả các cán bộ, chiến sĩ trong tiểu đoàn đều biết đó là: Nếu bị địch bắt thì dù có chết cũng không được khai.

Ông Nguyễn Hữu Tuần (82 tuổi), nguyên sĩ quan tham mưu tác chiến của Bộ Tư lệnh Hải quân, tự hào cho biết: “Nói đến Đoàn tàu không số thì không thể không nói đến Đoàn tàu đánh cá sông Gianh, bởi đây là đoàn tàu khơi mạch nguồn đầu tiên mở đường trên biển. Các chú biết sao Quân ủy Trung ương chọn sông Gianh làm chuyến đầu xuất phát không? Vì đây là con sông lớn chạy qua tỉnh Quảng Bình và cắt ngang quốc lộ 1. Khu vực này có cảng và là nơi cửa sông nên mỗi ngày có rất nhiều tàu bè ra vào, cả tàu quốc doanh lẫn tàu đánh cá của ngư dân nên dễ trà trộn, khó bị địch phát hiện, tiện cho chỉ huy và bố trí lực lượng của tàu ta. “Tập đoàn” đánh cá sông Gianh là niềm tự hào của bộ đội Hải quân ngày nay”.

Trong khi Tiểu đoàn 301 mở đường bộ vượt sông Bến Hải thì Tiểu đoàn 603 bắt tay vào làm doanh trại, đóng thuyền, sắm lưới và luyện tập đi biển để sẵn sàng bước vào cuộc chiến đấu mới, đó là chuyến xuất kích mở đường đầu tiên cho những con tàu sau này vượt biển.

Mai Thắng