Nguyễn Khải là lớp nhà văn trưởng thành trong quân đội. Ông được coi là cây bút văn xuôi có khuynh hướng chính luận với sức mạnh của lí trí tỉnh táo. Những trang viết của Nguyễn Khải đã chuyển từ khuynh hướng chính luận sang màu sắc triết luận, chiêm nghiệm trước những vấn đề của cuộc sống đời thường.
 |
Nguyễn Khải là lớp nhà văn trưởng thành trong quân đội. Ông được coi là cây bút văn xuôi có khuynh hướng chính luận với sức mạnh của lí trí tỉnh táo. Những trang viết của Nguyễn Khải đã chuyển từ khuynh hướng chính luận sang màu sắc triết luận, chiêm nghiệm trước những vấn đề của cuộc sống đời thường. Một người Hà Nội là tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khải được sáng tác trong giai đoạn đầu của công cuộc đổi mới đất nước - 1989. Tác phẩm đã làm nổi bật bản sắc của người Hà Nội, vẻ đẹp truyền thống của người Hà Nội, thể hiện tình yêu sâu nặng của nhà văn với Hà Nội - quê gốc của ông.
Xuyên suốt tác phẩm là câu chuyện về những con người Hà Nội lịch lãm với nhiều vẻ đẹp quý giá. Dù trong những giai đoạn khó khăn, người Hà Nội vẫn giữ được những nét đẹp ấy "Bàn ăn trải khăn trắng, giữa bàn có một lọ hoa nhỏ, bát úp trên đĩa, đũa bọc trong giấy bản và từng người ngồi đúng chỗ quy định". Đó là những người Hà Nội đã không ngần ngại tiễn con em lên đường chiến đấu để giải phóng đất nước. Thế nhưng khi người con không trở về, người bạn của con đến báo tin khóc nức nở và chuẩn bị một tâm thế để an ủi bà mẹ đau khổ ấy thì chính bà lại an ủi lại người đi báo tin "Người bà run bần bật nhưng không khóc, và bà nói run rẩy: Nín đi con, nín đi Dũng...". "Cô Hiền" - người phụ nữ xuyên suốt tác phẩm là một con người mà theo nhà văn là "một hạt bụi vàng của Hà Nội", một cái quý giá cần phải được trân trọng và nâng niu. Chính những con người cụ thể như "cô Hiền" đã tạo nên vẻ đẹp của người Hà Nội, đã tích tụ, làm nên mỏ vàng trầm tích của bản sắc, văn hoá Hà Nội.
Nhân vật trung tâm của câu chuyện đã thể hiện nhiều vẻ đẹp quý giá, đặc biệt là vẻ đẹp trong suy nghĩ và ứng xử từ việc hôn nhân, việc sinh con, về gia đình, về việc nuôi dạy con cái, về trách nhiệm với đất nước v.v... Khi con trai đầu đăng ký tình nguyện đi vào
Câu chuyện đã làm toát lên những suy nghĩ và ứng xử của nhân vật thể hiện những cái chuẩn: lòng tự trọng, trung thực, lối sống cẩn thận, nề nếp, phong thái lịch lãm, có phần sang trọng, quí phái... mang đậm bản sắc của người Hà Nội, mang vẻ đẹp truyền thống của người Hà Nội. "Cô đã già hẳn, đã ngoài bảy mươi rồi còn gì, nhưng cô vẫn là người của hôm nay, thuần túy Hà Nội, không pha trộn. Nơi tiếp khách của cô sau tấm bình phong cao hơn đầu người bằng gỗ chạm suốt mấy chục năm không hề thay đổi... lại nhìn một bà lão (nếu là một thiếu nữ thì phải hơn- tác giả nhấn mạnh) lau đánh cái bát bày thủy tiên thấy tết quá, Hà Nội quá, muốn ở thêm ít ngày ăn lại một cái tết Hà Nội...".
Bà Hiền trong tác phẩm còn là một con người có bản lĩnh, hòa mình vào cuộc sống đang đổi thay của Hà Nội và luôn quan tâm đến đời sống văn hóa, tinh thần của Hà Nội. "Mỗi thế hệ đều có thời vàng son của họ, Hà Nội thì không thế. Thời nào nó cũng đẹp, một vẻ đẹp riêng cho một lứa tuổi" - lời bà Hiền nói với nhà văn.
Tác phẩm là sự thể hiện niềm cảm phục, sự trân trọng, và cả niềm tin của tác giả vào những giá trị tinh thần bất biến của con người đất kinh kì. Và cho dù trong bộn bề của cuộc sống đổi thay chóng mặt, có những giá trị văn hóa của Hà Nội đang dần mai một, song đất "kinh kỳ" vẫn còn và sẽ vẫn giữ mãi bề dày và chiều sâu văn hóa như nó vốn có bởi những con người Hà Nội như cô Hiền. "Những hạt bụi vàng lấp lánh đâu đó ở mỗi góc phố Hà Nội hãy mượn gió mà bay lên cho đất kinh kỳ chói sáng những ánh vàng". Truyện ngắn "Một người Hà Nội" là một trong 10 truyện của nhà văn Nguyễn Khải trong tập truyện "Hà Nội trong mắt tôi" được Nhà xuất bản Trẻ ấn hành. Tác phẩm cũng đã được đưa vào chương trình Văn học lớp 12.
Vũ Trung Kiên
