Bảo vật quốc gia và truyền thuyết Tổ Mẫu Âu Cơ

Đầu Xuân Canh Tý, lễ công bố và đón nhận Quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận tượng Mẫu Âu Cơ là bảo vật quốc gia và khai hội đền Mẫu Âu Cơ đã diễn ra tại xã Hiền Lương, H.Hạ Hòa (tỉnh Phú Thọ). Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng với đời sống văn hóa tâm linh của người Việt.

Bức tượng bảo vật quốc gia Tổ Mẫu Âu Cơ. Ảnh: Nguyễn Phan Huỳnh

* Nhớ công ơn Tổ mẫu

Đền Mẫu Âu Cơ là một địa chỉ quen thuộc với người Việt khi về dâng hương đất Tổ cố đô Phong Châu xa xưa. Bên cạnh di tích thì những truyền thuyết về tổ tiên được đồng bào nơi đây lưu giữ bằng những câu chuyện lý thú, mà hầu hết đã được sưu tầm và xuất bản thành sách để phục vụ du khách.

Nhìn vào bản đồ Việt Nam sẽ thấy dòng sông Đà bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng Trung Quốc chảy vào nước ta, khi vừa qua khỏi tỉnh Hòa Bình thì bị dãy núi Ba Vì chắn phía hữu ngạn, phải đổi dòng lao lên phía Bắc chạm chân núi Đá Chông. Tại khúc ngoặt này sông bồi đắp phù sa màu mỡ bên bờ tả ngạn tạo nên bãi soi trù phú, nay thuộc xã Trung Nghĩa, H.Thanh Thủy (tỉnh Phú Thọ). Đặc biệt, tại động Lăng Xương vùng bãi bồi này ven sông Đà, tương truyền Âu Cơ đã được sinh ra với mây lành che chở trong hương thơm ngào ngạt, lớn lên thông minh, xinh đẹp và đã có cuộc kỳ ngộ với Lạc Long Quân - con trai của Kinh Dương Vương cũng nơi bãi cát phù sa.

Hai vị thủy tổ Lạc Long Quân - Âu Cơ gặp nhau, yêu nhau, quấn quít bên nhau, bén duyên chồng vợ, hạ sinh một bọc trăm trứng nở trăm con tạo nên dòng giống Rồng Tiên. Khi thấy đàn con đông đúc khôn lớn, cha Lạc Long Quân sau nhiều đêm trăn trở bèn nói với mẹ Âu Cơ: “Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, tuy khí âm dương hợp lại mà thành trăm con, nhưng chung hợp thật khó vì dòng giống bất đồng”. Hiểu được thiện ý của chồng, vì tương lai nòi giống, mẹ Âu Cơ đưa 50 con lên non còn cha Lạc Long Quân dẫn 50 con về phía biển mưu sinh.

Đàn con cùng mẹ Âu Cơ khi đi ngược lên một vùng núi cao, phía dưới có sông dài đồng rộng bèn dừng lại khai khẩn, đào giếng lấy nước, cùng người dân gieo cấy lúa, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải, săn bắt thuần dưỡng thú rừng. Vùng đất ấy cũng nằm bên sông Đà, hiện nay là xã Hiền Lương, H.Hạ Hòa (tỉnh Phú Thọ). Từ lâu nhân dân nơi đây đã lập đền thờ Âu Cơ, và vào mùng 7 Tết cổ truyền hằng năm đều diễn ra lễ hội chính thức tưởng nhớ công ơn Tổ mẫu: “Mồng bảy trong tiết tháng giêng/ Dân Hiền tế lễ trống chiêng vang trời” (ca dao).

* Địa chỉ hấp dẫn du khách

Vào năm 1991, đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ đã được Bộ Văn hóa - thông tin công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Đến ngày 23-1-2017, Bộ VHTT-DL đã chứng nhận Tín ngưỡng thờ mẫu Âu Cơ - đền Mẫu Âu Cơ được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Và ngày 31-1-2020, bức tượng Âu Cơ thờ trong chánh điện được Thủ tướng Chính phủ công nhận báu vật quốc gia.

Trao quyết định công nhận tượng Mẫu Âu Cơ là bảo vật quốc gia

Theo công trình nghiên cứu của nhà Phú Thọ học Nguyễn Khắc Xương, trong tâm thức người dân Hiền Lương mùng 7 tháng giêng là ngày Tiên giáng xuống trần, còn các ngày lễ khác trong năm tính theo âm lịch là 10 và 11-2, 12-3, 13-8 và 25 tháng chạp là những ngày Tiên thăng về trời. Vừa qua trong ngày khai hội và đón nhận Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, dù đối phó với dịch Covid-19 nhưng từ sáng sớm hàng ngàn du khách thập phương và các đại biểu đã về đền Mẫu Âu Cơ để tham dự các nghi lễ: tế thành hoàng làng và rước kiệu, rước lễ vật từ đình Đức Ông về đền Mẫu Âu Cơ, nhằm tri ân công đức Tổ Mẫu Âu Cơ, cầu mong Tổ Mẫu phù hộ cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, ấm no hạnh phúc.

Tiếp theo phần lễ là nghi thức Tế nữ quan, một nét đặc trưng lễ hội đền Mẫu, với đội tế gồm các cô gái thanh tân trong trang phục áo dài, đầu đội khăn kim tuyến, thắt lưng dải lụa, chân đi hài thêu, cùng chủ tế nữ mặc bộ lễ phục màu đỏ thực hiện nghi thức tế lễ truyền thống…

Nhà thơ Ngô Kim Đỉnh ở Phú Thọ cho biết bức tượng Mẫu Âu Cơ thờ trong đền vừa được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia có niên đại thế kỷ XIX. Bức tượng vừa có giá trị lịch sử và nghệ thuật vừa có giá trị văn hóa tâm linh, ngày càng thu hút đông đảo người Việt bốn phương về dâng hương, cầu nguyện. Và bên cạnh đền Hùng thì đền Mẫu Âu Cơ cùng nhiều di tích lịch sử - văn hóa khác ở Phú Thọ, mà tiêu biểu là đền thờ các bậc tiền nhân có công với nước như: Lạc Long Quân, Mẫu Tam Giang Thượng, Quách A Nương, Mộ Chu Thượng, Mộ Chu Hạ… cũng là địa chỉ hấp dẫn cho du khách nước ngoài quan tâm đến lịch sử nòi giống Tiên Rồng.

Nguyễn Phan Huỳnh